Οι «προκλήσεις» της παγκόσμιας οικονομίας το 2019

Πέντε μεγάλα ζητήματα που αναμένεται να βάλουν πολλές «τρικλοποδιές»

του Παύλου Δερμενάκη

Επισκόπηση 2018

Τ

ο 2018 ήταν μία έντονα αμφιλεγόμενη χρονιά όσον αφορά τις εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία. Στον τομέα της παραγωγής συνεχίστηκε για μία ακόμα χρονιά η ανάπτυξη με ρυθμό 3,7%. Το παγκόσμιο εμπόριο συνέχισε μεν αυξάνεται αν και με μικρότερο ρυθμό 4,2% έναντι του 2017, που ήταν 5,2%. Ο ρυθμός ανάπτυξης στην ευρωζώνη ήταν στο 2% και στις ΗΠΑ στο 2,9%. Συνολικά για μία ακόμα χρονιά, μετά την κρίση του 2008, η παγκόσμια οικονομία συνέχισε να αναπτύσσεται ικανοποιητικά έχοντας παράλληλα χαμηλά ποσοστά ανεργίας, ιστορικά χαμηλά στην περίπτωση των ΗΠΑ. Η οικονομική αυτή μεγέθυνση συνδυάστηκε με σύσφιξη της νομισματικής πολιτικής με 4 αυξήσεις επιτοκίων στις ΗΠΑ που επηρεάζουν άμεσα την παγκόσμια οικονομία, το τέλος της ποσοτικής χαλάρωσης (άμεση διάθεση μεγάλης ρευστότητας στην αγορά) από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και τη συνέχιση της ποσοτικής χαλάρωσης από την κεντρική τράπεζα της Ιαπωνίας.

Όμως ενώ ο τομέας της παραγωγής – ανάπτυξης κινήθηκε εντός των θετικά προδιαγεγραμμένων πλαισίων και η αρχική εκτίμηση ήταν ότι αντίστοιχα θα κινηθούν και οι χρηματοπιστωτικές αγορές, στις τελευταίες υπήρξαν μεγάλες ανατροπές σε όλη τη διάρκεια του 2018, με ιδιαίτερη έμφαση το τελευταίο τρίμηνο. Ουσιαστικά το 2018 ήταν το χειρότερο έτος όσον αφορά τις επιδόσεις των αγορών από το 2008. Οι αρνητικές επιδόσεις κατά διαστήματα ήταν τόσο έντονες που αρκετοί αναλυτές μιλούσαν για μεταστροφή σε έντονα καθοδικό του ανοδικού κύκλου, καθώς και για σχετικά γρήγορη μεταφορά των κρισιακών φαινομένων από τη χρηματοπιστωτική σφαίρα στην παραγωγή με αποτέλεσμα τη γενίκευση της οικονομικής κρίσης.

Οι αιτίες των μεγάλων αναταράξεων στις χρηματοπιστωτικές αγορές συνδέονται με τις ανισορροπίες που έχουν συσσωρευτεί μετά την κρίση του 2008 και το μεγάλο ανοδικό κύκλο που ακολούθησε, που έχει δημιουργήσει μεγάλες αναντιστοιχίες μεταξύ παραγωγικής και χρηματοπιστωτικής σφαίρας της οικονομίας. Η αφορμή όμως δόθηκε από τον υπό διαμόρφωση παγκόσμιο εμπορικό πόλεμο, που ξεκίνησε σταδιακά η διοίκηση Τραμπ απέναντι στους μεγάλους εμπορικούς ανταγωνιστές της, κύρια την Κίνα, προκειμένου να κερδίσει, όπως εκτιμά, ένα μέρος από το χαμένο έδαφος στην άμεση παραγωγή αγαθών.

Το 2019 μπήκε στο μεταίχμιο αυτών των έντονων φαινομένων στις αγορές. Η «αντίθεση» ανάμεσα στην ικανοποιητική ανάπτυξη με χαμηλή ανεργία στον αναπτυγμένο κόσμο έναντι των έντονων διακυμάνσεων στις αγορές συνεχίζει να δεσπόζει. Το που θα οδηγηθεί αυτή η αντίθεση θα φανεί στην πορεία του έτους, λαμβάνοντας υπόψη όχι μόνο τις κινήσεις τακτικής και στρατηγικής των μεγάλων παικτών στον τομέα του παγκόσμιου εμπορικού πολέμου αλλά κυρίως στις επιδράσεις που μπορεί να έχουν οι συνεχείς αναταράξεις στις αγορές στις ευαίσθητες αιτίες των κρισιακών φαινομένων που επιμελώς «κρύβονται» πίσω από την ευημερία των αριθμών.

Οι «προκλήσεις» και τα προβλήματα του 2019

1.    Παγκόσμιος εμπορικός πόλεμος

Οι εξελίξεις στο θέμα αυτό θα παίξουν τον πλέον καθοριστικό ρόλο στην πορεία της παγκόσμιας οικονομίας το 2019 και θα καθορίσουν την είσοδό της σε ύφεση πολύ νωρίτερα από την αναμενόμενη περίοδο, με τα σημερινά δεδομένα.

Η διοίκηση Τραμπ σε μια προσπάθεια τόνωσης του παραγωγικού τομέα της οικονομίας των ΗΠΑ προχωρά στα σταδιακά στην εφαρμογή τεχνικών εμπορικού πολέμου, με την θεσμοθέτηση υψηλών τελωνειακών δασμών και άλλων μέτρων ισοδύναμου αποτελέσματος. Στόχος του Τραμπ η επαναδιαπραγμάτευση σημαντικών οικονομικών συμφωνιών αξιοποιώντας την πολιτική και τη στρατιωτική υπεροχή των ΗΠΑ στην τρέχουσα συγκυρία.

Η πολιτική αυτή που ξεκίνησε με δηλώσεις από τον Τραμπ ότι «ένας εμπορικός πόλεμος κερδίζεται εύκολα», σήμερα δείχνει ότι εγκυμονεί κινδύνους όχι μόνο για τους τρίτους, στους απευθύνονται οι πρακτικές του, αλλά και για τις ίδιες τις ΗΠΑ. Οι έντονοι, ασυνήθιστοι για τα δεδομένα των ΗΠΑ, κλυδωνισμοί στις χρηματοπιστωτικές αγορές τους δείχνουν ότι τελικώς οι εξελίξεις στην οικονομία τους μπορεί να έχουν αντίθετα από τα επιδιωκόμενα από τη διοίκηση Τραμπ αποτελέσματα, και μάλιστα σε «ανύποπτο» χρόνο.

Όλοι όσοι «παίζουν με τη φωτιά» γνωρίζουν πολύ καλά ότι με την αύξηση των δασμών και το συνεπακόλουθο περιορισμό του παγκόσμιου εμπορίου ενεργοποιούν έντονα υφεσιακές δυναμικές στην παγκόσμια αγορά και κατ΄ επέκταση στην πρώτη οικονομία του πλανήτη σήμερα.

Η πρόσφατη «εκεχειρία» ΗΠΑ – Κίνας στην σύνοδο του G-20 (20 μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου) έδωσε ανάσα μόλις μερικών ημερών στις αγορές πριν οι ανησυχίες τις ξαναβυθίσουν. Η έναρξη των σχετικών διαπραγματεύσεων με τη νέα χρονιά και οι σχετικές δηλώσεις από τους εμπλεκόμενους για ομαλή πορεία, έδωσαν ξανά ελπίδες στις αγορές. Όμως αυτή το φορά δεν αρκούν μόνο οι δηλώσεις και οι καλές προθέσεις. Για να «ηρεμήσουν» πραγματικά οι αγορές η συμφωνία στην οποία θα καταλήξουν θα πρέπει να είναι απόλυτα σαφής και χωρίς παρερμηνείες. Κάθε άλλη «ερμαφρόδιτη» λύση θα οδηγήσει σε μεγάλες περιπέτειες τους άμεσα εμπλεκόμενους και μαζί τους την παγκόσμια οικονομία σηματοδοτώντας το τέλος του τρέχοντος ανοδικού κύκλου.

2.   Οικονομική επιβράδυνση το 2019 και τα επόμενα έτη

Την περίοδο 2016-2018 η παγκόσμια οικονομία πέτυχε τους υψηλότερους ρυθμούς στον τρέχοντα οικονομικό κύκλο. Οι εκτιμήσεις – προβλέψεις όλων των οργανισμών συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι από το 2019 και μετά ξεκινά επιβράδυνση χωρίς φυσικά αυτό να σημαίνει ότι μεσοπρόθεσμα, με τα σημερινά δεδομένα, προετοιμάζεται ύφεση. Σε κάθε περίπτωση όμως τα «καλύτερα» είναι πλέον παρελθόν και συνέβησαν σε ένα ευνοϊκό περιβάλλον. Σήμερα με το σύνολο των θεμάτων που αναπτύσσουμε γίνεται κατανοητό ότι το περιβάλλον γίνεται καθημερινά όλο και πιο δύσκολο.

Η θετική επίδραση από τη φορολογική μεταρρύθμιση Τραμπ (μείωση των φορολογικών συντελεστών) και τα δημοσιονομικά ελλείμματα φαίνεται ότι έχει εξαντλήσει την επίδρασή του στην οικονομική ανάπτυξη των ΗΠΑ και πλέον η οικονομία επανέρχεται σε «φυσιολογικούς» ρυθμούς ανάπτυξης γύρω από το 2% στο τέλος έτους 2019 (2,5% για όλο το έτος) ενώ στη συνέχεια αναμένεται να κινηθεί κάτω από αυτό. Αντίστοιχα στην Ευρωζώνη ο ρυθμός ανάπτυξης αναμένεται στο 2% ή ακόμα και κάτω από αυτό το 2019 και στη συνέχεια στο 1,5%. Η Ιαπωνία θα κινηθεί γύρω από το 0,9% το 2019 και στη συνέχεια χαμηλότερα.

Η Κίνα αν και έδειξε ενδιάμεσα στο 2018 σημάδια επιβράδυνσης στη βιομηχανική παραγωγή αναμένεται να κινηθεί για το 2019 στο 6,2% με τάση βελτίωσης από το Β΄ τρίμηνο και μετά. Η 7η οικονομία στον κόσμο, η Ινδία αναμένεται να αναπτυχθεί με τον υψηλότερο ρυθμό το 2019, 7,5% και θα διατηρηθεί σε αυτό το επίπεδο και για τα επόμενα δύο έτη

3.   Γερμανική Ευρώπη χωρίς προοπτικές

Η Γερμανοκρατούμενη Ευρώπη βιώνει το τίμημα των επιλογών της μέσω της διαδικασίας στασιμότητας στην οποία φαίνεται ότι μπαίνει σταδιακά. Το αντιλαϊκό πρόσωπο που έχει δημιουργηθεί από την ευρωκρατία σε συνδυασμό με την οργή για τις ανισότητες, που έχουν αρχίσει πλέον και ξεπερνούν κάθε όριο, διαμορφώνουν ένα εκρηκτικό κοινωνικό μείγμα. Οι συνεχιζόμενες κινητοποιήσεις των «κίτρινων γιλέκων» και το «στραπατσάρισμα» της εικόνας του Μακρόν είναι ένα μικρό δείγμα του τι μπορεί να κρύβεται «από τα κάτω». Οι κοινωνικές αυτές συνθήκες συναντώνται το 2019 με τις ευρωεκλογές και την ανάδειξη των οργάνων της ΕΕ. 

Το στίγμα σε αυτές τις εκλογές αναμένεται να το δώσουν κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις που αντιστρατεύονται την ευρωκρατία και ανάλογα με τους συσχετισμούς που θα διαμορφωθούν σε εθνικά επίπεδα μπορεί να δημιουργηθούν μεγάλες δυσκολίες στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι σε μια ιδιαίτερα δύσκολη οικονομικά περίοδο. Σε κάθε περίπτωση, λόγω των ευρωεκλογών αναμένεται οι ευρωπαϊκοί θεσμοί θα περιπέσουν στο πρώτο εξάμηνο σε «χειμερία νάρκη», ασχολούμενοι με το διακύβευμα των εκλογών και κυρίως πως θα περισώσουν το εικόνα τους από ένα ενδεχόμενα μεγάλο «στραπατσάρισμα», από το ονομαζόμενο κατ' αυτούς μπλοκ του λαϊκισμού. Το δε δεύτερο εξάμηνο αναμένεται να ασχοληθούν με τη «νομή των εξουσιών» δηλαδή τη σύνθεση των οργάνων. Τα παραπάνω σε συνδυασμό με τη μεταβατική κατάσταση στη Γερμανία λόγω Μέρκελ και την αποδυνάμωση του Μακρόν (με τις παραχωρήσεις στα «κίτρινα γιλέκα» έχει ήδη παραβιάσει το δημοσιονομικό σύμφωνα αλλά οι «θεσμοί» κάνουν τα στραβά μάτια) διαμορφώνουν μια κατάσταση «απραξίας» και «ομφαλοσκόπησης» για την ΕΕ ενώ το οικονομικό κλίμα επιδεινώνεται και παράλληλα «τρέχει» το Brexit στην όποια μορφή του με συνέπειες εκατέρωθεν. 

4.   Τέλος ποσοτικής χαλάρωσης, αυξήσεις επιτοκίων

Την περίοδο της κρίσης του 2008 και μετά οι Κεντρικές Τράπεζες υιοθέτησαν μέτρα ενίσχυσης της ρευστότητας του συστήματος με τον μηδενισμό των επιτοκίων και την προσφορά φθηνού χρήματος (ποσοτική χαλάρωση). Καθώς η οικονομία ανέκαμψε η αμερικάνικη Fed (Κεντρική Τράπεζα) άρχισε από τα τέλη του 2016 να αυξάνει πάλι το κόστος χρήματος. Η δε ΕΚΤ θεωρεί ότι με το τέλος του 2018 ολοκληρώθηκε το σχετικό πρόγραμμα που «έτρεξε» από το 2015. Όμως οι αγορές φαίνεται να έχουν εθιστεί στα μηδενικά επιτόκια και συνεπώς αντιδρούν σε αυτή την αλλαγή πολιτικής. Οι κινήσεις που οφείλουν να κάνουν σε βάθος χρόνου οι κεντρικές τράπεζες είναι η σταδιακή αύξηση των επιτοκίων αλλά και η μείωση των ισολογισμών τους, με τη διάθεση στην αγορά των τίτλων που έχουν συσσωρεύσει μέσω αγορών στην περίοδο της διάθεσης ρευστότητας. Για να γίνει κατανοητό το μέγεθος μόνο η ΕΚΤ έχει συσσωρεύσει 2,6 τρισ. ευρώ.

Οι αλλαγές αυτές ακόμα και αν γίνουν σταδιακά και με το μεγαλύτερο «τακτ» δεν μπορεί να αφήσουν ανεπηρέαστες τις αποτιμήσεις και την πορεία των αγορών. Συνεπώς ενώ αρχίζει να δυσκολεύει το οικονομικό κλίμα, όσον αφορά την οικονομική ανάπτυξη, οι κεντρικές τράπεζες βρίσκονται πλέον στα όριά τους, ή ακόμα και εκτός αυτών, όσον αφορά τις δυνατότητες παρέμβασης με τα μέχρι τώρα γνωστά, αντισυμβατικά εργαλεία σε συνθήκες κρίσης. Συνεπώς και από αυτή την πλευρά οι μελλοντικές εξελίξεις θα είναι κρίσιμες όχι μόνο το 2019 αλλά και στη συνέχεια σχετικά με το μέγεθος της κρίσης όταν θα έλθει και κυρίως με τι εργαλεία θα αντιμετωπιστεί.

Η όλη εξέλιξη με τις αυξήσεις επιτοκίων, με την συνεπακόλουθη ενίσχυση της συναλλαγματικής ισοτιμίας των νομισμάτων αυτών, επιδρά ιδιαίτερα αρνητικά στις αναδυόμενες αγορές καθώς έχουν δανειστεί σε δολάρια κυρίως και συνεπώς επιβαρύνονται διπλά και με τα αυξημένα επιτόκια και με την ενίσχυση της ισοτιμίας του δολαρίου.

5.   Το δυσθεώρητο ύψος των ευρωπαϊκών παραγώγων και ο κίνδυνος «ατυχήματος».

Στα θεμέλια του τραπεζικού συστήματος της ΕΕ υπάρχει τοποθετημένη μια ωρολογιακή βόμβα... και αναμένει τις ανάλογες συνθήκες με την «ιστορία» της Lehman Brothers. Πρόκειται για παράγωγα / σύνθετα χρηματοοικονομικά προϊόντα που ξεπερνούν το 25% της παγκόσμιας αγοράς. Το πλέον ανησυχητικό στοιχεία για αυτά είναι το γεγονός ότι, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, το 75% των συμβολαίων αυτών βρίσκονται στα χαρτοφυλάκια των γαλλικών και των γερμανικών τραπεζών. Από αυτά τα 6,8 τρισ. ευρώ χαρακτηρίζονται ως "τοξικά". Για να έχουμε μια αίσθηση του μεγέθους ο όγκος αυτός είναι κατά 12 φορές μεγαλύτερος από τα «κόκκινα δάνεια» στο σύνολο των ευρωπαϊκών τραπεζών. Ειδικά ένα μεγάλο μέρος από αυτά έχουν αποτυπωθεί στους ισολογισμούς των τραπεζών με τιμές οι οποίες δεν προέρχονται από την αγορά, αλλά από μαθηματικούς τύπους που έχει «δημιουργήσει» η κάθε τράπεζα. Δηλαδή ένας τεράστιος όγκος χρηματοοικονομικών προϊόντων προσδιορίζεται όσον αφορά τις «αξίες» του με τον πλέον αυθαίρετο, υποκειμενικό, τρόπο παραπέμποντας σε αντίστοιχες καταστάσεις με την Lehman Brothers. Και το πλέον παράδοξο, στα πρόσφατα stress test η ΕΚΤ αντιμετώπισε χωρίς αμφισβήτηση τις αξίες αυτών των στοιχείων!!!!

Οι κίνδυνοι που εγκυμονεί μια τέτοια κατάσταση, όχι μόνο για τις συγκεκριμένες τράπεζες αλλά για όλη την ΕΕ, σε περίπτωση μεγάλης κρίσης στις αγορές χρήματος και κεφαλαίου είναι προφανείς.

Συμπερασματικά: Η παγκόσμια οικονομία το 2019 δείχνει σημεία «κόπωσης» μετά από μια δεκαετία ανόδου μετά την κρίση του 2008. Παράλληλα υπάρχουν μια σειρά εγγενείς αδυναμίες, δύσκολα ελεγχόμενες, που μπορούν να επιδεινώσουν υπό προϋποθέσεις την κατάσταση και να την οδηγήσουν σε συνθήκες πολύ δυσμενέστερες σε σχέση με τις κρίσεις που γνωρίσαμε στο παρελθόν. Επιπλέον δε αυτών υπάρχουν και τα «παιγνίδια με τη φωτιά», όσον αφορά τον παγκόσμιο εμπορικό πόλεμο που διαμορφώνει η διοίκηση Τραμπ. Το «εκρηκτικό» αυτό μείγμα θα ξεκαθαριστεί εντός του 2019 προς τα που θα κινηθεί. Αν δηλαδή θα οδηγηθεί η παγκόσμια οικονομία σε συνθήκες βίαιης χρηματοπιστωτικής κρίσης και ύφεσης στη συνέχεια ή θα εξομαλυνθεί επί του παρόντος η κατάσταση και θα περάσει σε συνθήκες ύφεσης αργότερα, με ενδεχόμενα πιο ομαλό και ελέγξιμο τρόπο.

Δημοσίευση: Εφημερίδα "Δρόμος της Αριστεράς" Φύλλο 437, 12/01/2019

Πηγή:  Οι «προκλήσεις» της παγκόσμιας οικονομίας το 2019 | Δρόμος της Αριστεράς