Νέος «νόμος Κατσέλη»: Λιγότερη προστασία σε ακόμα λιγότερους δανειολήπτες

του Παύλου Δερμενάκη

Κ αθώς η προεκλογική περίοδος ζεσταίνεται η κυβέρνηση αναζητά νέα αβανταδόρικα προεκλογικά «προϊόντα» για να τα ρίξει στην προσπάθεια ανάκαμψης των ποσοστών της. Ένα από αυτά, μετά την «αύξηση» του βασικού μισθού, είναι και το θέμα του νόμου «Κατσέλη». Το πρόβλημα είναι ότι η θέσπιση των όποιων ευνοϊκών ρυθμίσεων για το νόμο συνολικά, όπως θα επιθυμούσε η κυβέρνηση για να απευθυνθεί σε όσο το δυνατόν πιο πλατύ ακροατήριο, βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με τις επιδιώξεις των τραπεζών, των μετόχων τους και ειδικότερα τον τρόπο που επιθυμούν να λύσουν το ακανθώδες θέμα για την επιβίωσή τους, πρόβλημα που είναι τα «κόκκινα δάνεια». Παράλληλα οι δανειστές στο πλαίσιο της εποπτείας της οικονομίας θέτουν ως ένα από τα κεντρικά θέματα συνέχισης των «μεταρρυθμίσεων» την απαλλαγή των τραπεζών από τα κόκκινα δάνεια με το μικρότερο δυνατό κόστος για αυτές. Τέλος στο καπιταλιστικό κερδοσκοπικό παιγνίδι, ένας ακόμα παράγοντας πονοκέφαλος για την κυβέρνηση, τις τράπεζες και την ΕΚΤ είναι τα καθημερινώς αυξανόμενα παράγωγα προϊόντα στο Χρηματιστήριο με τα οποία στοιχηματίζουν τα «επενδυτικά» funds σε ακόμα χειρότερες τιμές (πιο κάτω) για τις τέσσερις συστημικές τράπεζες. Στηρίζουν δε την υποτιμητική κερδοσκοπία τους στη βεβαιότητα τους για την αποτυχία επίτευξης των στόχων της μείωσης των κόκκινων δανείων, στους οποίους έχουν δεσμευθεί ήδη οι τράπεζες, που θα οδηγήσει σε νέα, 4η  ανακεφαλαιοποίηση άρα σε εξευτελιστικές τιμές μετοχών πέρα από τα άλλα προβλήματα που ενδεχόμενα θα δημιουργήσει στην οικονομία. 

Προστασία Α΄ κατοικίας, προεκλογικό παιγνίδι παντός καιρού για ΣΥΡΙΖΑ 

Ο ΣΥΡΙΖΑ της αντιπολίτευσης αφού επένδυσε, βροντοφωνάζοντας από τα μπαλκόνια και συμμετέχοντας στα κινήματα,  στο σύνθημα «κανένα σπίτι σε χέρια τραπεζίτη», όταν έγινε κυβέρνηση στο πλαίσιο της μνημονιακής προσαρμογής του υλοποίησε κάθε αίτημα των τραπεζών. Παράλληλα απείχε επιδεικτικά από όλα όσα συνέβαιναν στο χώρο των τραπεζών, παραχωρώντας τα σχετικά δικαιώματα στους «διορισμένους» με εντολές των δανειστών και των ξένων μετόχων τραπεζίτες, αλλοδαπούς και ντόπιους. Έτσι πέρασαν τέσσερα χρόνια κατά τα οποία οι τράπεζες έκαναν ότι ήθελαν κυνηγώντας τους δανειολήπτες, έχοντας τη βοήθεια και από ένα μεγάλο μέρος της δικαστικής «εξουσίας», ενώ το σύνολο του θεσμικού πλαισίου είχε τροποποιηθεί υπέρ τους, όπως και ο νόμος Κατσέλη.

Παρά όμως τις «αβάντες» από το ευνοϊκό πλαίσιο για τις τράπεζες τα αποτελέσματά ουσίας όσον αφορά τα κόκκινα δάνεια είναι πολύ φτωχά, άκρως απογοητευτικά γι' αυτό και η καταβαράθρωση των τιμών των μετοχών τους (-59,3% ο δείκτης τραπεζών μεταξύ 30/4 που “πέρασαν” τα stress test και 14/2/2019).

Σήμερα η κυβέρνηση βάζει στο προεκλογικό παιγνίδι της και το νόμο Κατσέλη. Επεξεργάστηκε, μετά από τέσσερα χρόνια, ένα πλαίσιο και ξεκίνησε συζητήσεις εδώ και καιρό με τις τράπεζες (ας θυμηθούμε τη συνάντηση στο Μαξίμου Τσίπρα -  Τραπεζιτών για το θέμα). Την Δευτέρα 11/2/2019 έγινε νέα συνάντηση στο Μαξίμου για το θέμα, ακολούθως τα επιτελεία κυβέρνησης – τραπεζών προχώρησαν στις συζητήσεις και την Πέμπτη 14/1/2019 προέκυψε το τελικό πλαίσιο που θα λάβει μορφή νόμου και θα υποβληθεί στους θεσμούς για έγκριση μέχρι τις 20/2/2019. Κατά τα άλλα, όπως μας ενημερώνει η κυβέρνηση, έχουν τελειώσει τα μνημόνια και είμαστε ελεύθερη ως χώρα να αποφασίζουμε χωρίς δεσμεύσεις.

Τι προβλέπουν οι αλλαγές (νέος νόμος Κατσέλη) 

Οι αλλαγές που έχουν γίνει επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ στο νόμο Κατσέλη (Νοέμβρης 2015 αλλαγές κριτηρίων ένταξης, Μάιος 2018 αυστηροποίηση καθεστώτος ένταξης, Φλεβάρης 2019 αλλαγές κριτηρίων ένταξης και διαδικασίας διεκπεραίωσης αιτημάτων) έχουν τροποποιήσει τόσο τον νόμο και την αρχική του φιλοσοφία που συζητάμε για ένα τελείως διαφορετικό θεσμικό πλαίσιο, ανεξάρτητα αν κάποιοι συνεχίζουν να το αποκαλούν «νέο νόμο Κατσέλη». Στην ουσία πρόκειται για νέες διατάξεις προστασίας της Α’ κατοικίας που αφορούν πλέον πολύ περιορισμένο αριθμό δανειοληπτών συγκριτικά με την αρχική φιλοσοφία του νόμου, για τη διαδικασία πτώχευσης ιδιωτών, ακόμα και συγκριτικά με την τελευταία μεγάλη τροποποίηση κριτηρίων ένταξης (Νοέμβρης 2015) για προστασία Α΄ κατοικίας.

Τα βασικά σημεία του νέου πλαισίου προστασίας της Α΄κατοικίας συνοψίζονται, από όσα έχουν δει το φως της δημοσιότητας, στα ακόλουθα:

1.         Η όλη διαδικασία θα υλοποιείται μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας που θα ελέγχουν οι τράπεζες. Σταματά η εμπλοκή των δικαστηρίων, ειρηνοδικείων. Αυτό έχει το θετικό ότι ελαφρύνονται οι δανειολήπτες από τα σχετικά έξοδα. Το αρνητικό είναι ότι η πλατφόρμα και οι σχετικές προτάσεις, σύμφωνα με όσα θα αναφερθούν παρακάτω,  παραμένουν αποκλειστικότητα των τραπεζών και όχι κάποιου  ανεξάρτητου δημόσιου φορέα. Ας θυμηθούμε πως δεν λειτούργησε, κοινώς απέτυχε πλήρως, το πλαίσιο που είχε ορίσει η Τράπεζα της Ελλάδος το 2014 για τη διαχείριση των κόκκινων δανείων, σύμφωνα με το οποίο τα πάντα τα ρύθμιζαν οι τράπεζες. 

2.        Βασικό κριτήριο ένταξης στην προστασία της Α΄ κατοικίας το συνολικό υπόλοιπο των δανείων (χωρίς τόκους και προσαυξήσεις) να είναι έως 130.000 ευρώ. Το κριτήριο αυτό θεσπίζεται για πρώτη φορά. Είναι απαίτηση των τραπεζών και έχει σαν άμεση συνέπεια να αποκλειστούν από την προστασία ένας τεράστιος αριθμός δανειοληπτών.  Αρκεί να σημειώσουμε ότι τα τελευταία χρόνια πριν την κρίση για ένα σπίτι των 90 τ.μ. έπαιρνες δάνειο στο 120% της αξίας του και το μέσο κόστος ήταν της τάξης των 220.000 ευρώ πράγμα που σημαίνει ότι ακόμα και έχεις εκπληρώσει μέχρι σήμερα 100% τις δανειακές σου υποχρεώσεις δεν θα έχει μειωθεί το υπόλοιπο στις 130.000. Σε αυτές δε τις 130.000 προστίθενται και όποια άλλα ποσά δανεισμού (πιστωτικές κάρτες, καταναλωτικά, πρόσθετα επισκευαστικά κλπ). Πρακτικά η μεγάλη πλειοψηφία των δανείων που δόθηκε μετά το 2005 και είχε ένα χρόνο «περίοδο χάριτος»  (χωρίς καταβολές τοκοχρεολυσίων) εξαιρείται πλέον από τη δυνατότητα προστασίας της Α΄ κατοικίας. Αν σε αυτό το πλαίσιο σκεφτούμε ότι στην περίοδο μετά το 2011 οι τράπεζες προωθούσαν ως ένα βασικό προϊόν «ρύθμισης» δανείων τη μειωμένη δόση σε σχέση με την αρχική σύμβαση ακόμα και στο 70% (καταβολή του 30% της δόσης) κατανοούμε ότι το πρόβλημα αποκλεισμού νοικοκυριών από την προστασία Α΄ κατοικίας γίνεται ακόμα μεγαλύτερο και καλύπτει αρκετά χρόνια πίσω από το 2005. 

Οι αλλαγές στο νόμο Κατσέλη έχουν τροποποιήσει την αρχική του φιλοσοφία ώστε σήμερα να έχουμε ένα τελείως διαφορετικό θεσμικό πλαίσιο. Στην ουσία πρόκειται για νέες διατάξεις που αφορούν πλέον πολύ περιορισμένο αριθμό δανειοληπτών

3.         Δεύτερο κριτήριο ένταξης είναι η αντικειμενική αξία του υποθηκευμένου ακινήτου να μην ξεπερνά τις 250.000 ευρώ συγκριτικά με τις 280.000 που ίσχυε μέχρι σήμερα. Αυτό το κριτήριο, στο οποίο επέμεινε η κυβέρνηση για να «απαλύνει» τις αρνητικές εντυπώσεις από το προηγούμενο, δεν έχει ουσιαστικά σημασία καθώς ελάχιστες θα είναι οι περιπτώσεις να έχει κάποιος υπόλοιπο δανείου κάτω από 130.000 και αντικειμενική αξία διπλάσια. Θα πρόκειται για δάνεια της δεκαετίας του ’90 που δόθηκαν για ακίνητα σε ακριβές περιοχές. Σημειώνουμε ότι τότε τα στεγαστικά ήταν ελάχιστα συγκριτικά με την περίοδο 2005-2009 που είχαν σαν αποτέλεσμα τη θεματική αύξηση των τιμών ανά τ.μ.

4.         Τα εισοδηματικά κριτήρια είναι 12.500 ευρώ για ένα άτομο, 21.000 για το ζευγάρι και 5.000 για κάθε παιδί. Το ποσά είναι και αυτά μειωμένα σε σχέση με τα μέχρι σήμερα ισχύοντα αποκλείοντας και από εδώ δανειολήπτες.

5.         Δεν θα υπάρξουν οριζόντιες περικοπές δανείων. Οι όποιες περικοπές θα είναι εξατομικευμένες και θα γίνονται στο βαθμό που το σύνολο των δανειακών οφειλών υπερβαίνει το 120% της εμπορικής αξίας του ακινήτου.

6.         Η διαδικασία που θα ακολουθείται θα έχει ως εξής. Υποβάλλεται το αίτημα στην ηλεκτρονική πλατφόρμα των τραπεζών από τον δανειολήπτη, ελέγχεται η ικανοποίηση όλων των κριτηρίων και το σύστημα καθορίζει τη μηνιαία δόση του δανείου αξιοποιώντας  τέσσερις δυνατότητες:

·           α) την επιμήκυνση της οφειλής έως και 20 χρόνια (ενδεχομένως και 25),

·           β) τη μείωση επιτοκίου, χωρίς να έχει διευκρινιστεί η μορφή του  (σταθερό, κυμαινόμενο ή και τα δύο),

·           γ) το "κούρεμα" του δανείου για την οφειλή πάνω από 120% της εμπορικής αξίας του ακινήτου, και

·           δ)  την επιδότηση της μηνιαίας δόσης από το κράτος.

Ανάλογα με την περίπτωση – οικονομική κατάσταση του δανειολήπτη μπορούν να αξιοποιηθούν έως τρεις από τις παραπάνω δυνατότητες αλλά όχι και οι τέσσερις.

7.        Στο πλαίσιο αυτό μπορούν να ενταχθούν όλα τα επιχειρηματικά δάνεια που πληρούν τα προαναφερθέντα κριτήρια και αφορούν Α΄ κατοικία που έχει τεθεί ως εγγύηση σε επιχειρηματικό δάνειο.

8.        Το δημόσιο θα επιδοτεί κάθε τράπεζα ετησίως με 50 εκ. ευρώ έναντι της μηνιαίας επιδότησης των δανειοληπτών. Οι τράπεζες θα φροντίζουν στο πλαίσιο της πλατφόρμας για την κατανομή του ποσού στους δανειολήπτες ανάλογα με τις δυνατότητες που αξιοποιούνται (σημείο 6 παραπάνω) για τον καθορισμό της μηνιαίας δόσης που καταβάλλουν.

9.           Η ένταξη στη διαδικασία δεν σταματά πλέον τα καταδιωκτικά μέτρα σε βάρος του δανειολήπτη από τις τράπεζες. Η ρύθμιση αυτή, που  είναι ιδιαίτερα σημαντική, έγινε αποδεκτή μετά από απαίτηση των τραπεζών. Με αυτό το δεδομένο, λαμβάνοντας δε υπόψη ότι το σύνολο της νομοθεσίας για τα καταδιωκτικά μέτρα έχει τροποποιηθεί ριζικά υπέρ των τραπεζών, οι δανειολήπτες θα βρίσκονται κάτω από τη δυνατότητα συνεχούς εκβιασμού εκ μέρους των τραπεζών προκειμένου να αποδεχθούν τις απαιτήσεις τους.  Συνεπώς θα δούμε περιπτώσεις να αναμένει κάποιος την «απόφαση» για την προστασία της Α΄ κατοικίας και τους όρους της (δόσεις) και ταυτόχρονα να έχει ξεκινήσει διαδικασία κατάσχεσης. Συνεπώς όποιο οικονομικό όφελος υπάρχει λόγω της μη προσφυγής στα δικαστήρια, που προαναφέραμε παραπάνω στο σημείο 1, οι δανειολήπτες θα το καταβάλλουν προσπαθώντας να αντιμετωπίσουν την πίεση των τραπεζών μέσω των καταδιωκτικών μέτρων.

10.         Ένα αμφιλεγόμενο σημείο, για τον οποίο δεν έχει γίνει αναφορά στα μέσα ενημέρωσης, αν ήδη έχει γίνει αποδεκτό ή όχι είναι η ακόλουθη απαίτηση των τραπεζών: η σχεδιαζόμενη ρύθμιση να μην αφορά μόνο όσους θα καταθέσουν αίτηση προστασίας από την εφαρμογή του νέου νόμου αλλά να έχει αναδρομική ισχύ. Δηλαδή σε αυτό το πλαίσιο να ενταχθούν οι 170.000 περιπτώσεις που εκκρεμούν αυτή τη στιγμή στα ειρηνοδικεία, από το σύνολο των 230.000 αιτήσεων. Μια τέτοια εξέλιξη εγείρει σοβαρά νομικά προβλήματα προστασίας των πολιτών και στην ουσία θα έχει σαν συνέπεια να «χαθούν από χέρι» πολλές από τις 170.000 περιπτώσεις, που δεν αφορούν μόνο στους ονομαζόμενους για τη δημιουργία εντυπώσεων «στρατηγικούς κακοπληρωτές».

Τα παραπάνω αποτελούν μια πρώτη εικόνα, εκτίμηση των αλλαγών στο θέμα της προστασίας της Α΄ κατοικίας. Καθώς δεν υπάρχουν επίσημες ανακοινώσεις έχει αξιοποιηθεί η όποια πληροφόρηση έχει διαρρεύσει στα μέσα ενημέρωσης. Ακριβή αποτίμηση θα μπορέσουμε να κάνουμε τις επόμενες μέρες που όλα αυτά θα λάβουν μορφή σχεδίου νόμου και θα πάνε για «επικύρωση» στη βουλή αφού θα έχουν προηγηθεί η σύμφωνη γνώμη των θεσμών και της ΕΚΤ ως εποπτικός οργανισμός των 4 συστημικών τραπεζών.

Έξι συμπεράσματα για τις νέες ρυθμίσεις::

1) Καταργείται η προστασία του νόμου Κατσέλη για τους δανειολήπτες.

2) Σε αντικατάστασή της έρχεται ένα σύστημα με πολύ πιο περιορισμένα κριτήρια, το οποίο θα αποκλείσει ένα μεγάλο μέρος δανειοληπτών που μέχρι σήμερα εντάσσονταν στο καθεστώς προστασίας Α΄ κατοικίας.

3) Το νέο σύστημα στα βασικά του σημεία υπαγορεύθηκε από τις τράπεζες και ελέγχεται αποκλειστικά πλέον από αυτές, αφού βγήκαν «εκτός παιγνιδιού» τα ειρηνοδικεία.

4) Το δημόσιο για μία ακόμα φορά, στο όνομα των πολιτών, θα δώσει αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια απ’ ευθείας στις τράπεζες χωρίς να έχει αυτό τον έλεγχο της αξιολόγησης και χωρίς να έχει επιβάλλει μια εκ των προτέρων δική του καθορισμένη πολιτική. Αποδέχθηκε τα βασικότερα σημεία των τραπεζών, που καθορίσουν τη λειτουργία του νέου συστήματος και θα αποδεχθεί τις αλλαγές που θα απαιτήσουν στη συνέχεια οι θεσμοί.  

5) Οι τράπεζες με τις παραπάνω ρυθμίσεις εξυπηρετούνται πλήρως. Τα σημαντικά σε ύψος δάνεια αλλά και σε αξίες ακίνητα για τα οποία ενδιαφέρονται μαζί με συνδεδεμένα σε αυτές funds, μένουν εκτός προστασίας και συνεπώς θα δρομολογήσουν απερίσπαστα τις διαδικασίες για  να τα οικειοποιηθούν.  Έτσι από μία ακόμα πλευρά τα μεσαία στρώματα της δεκαετίας του 2000 θα βρεθούν στους χαμένους της υπόθεσης και θα πληρώσουν ένα ακόμα βαρύ τίμημα.  Για τα μικρότερης αξίας δάνεια και ακίνητα στο βαθμό που οι δανειολήπτες δεν θα είναι συνεπείς, στις δόσεις που θα καθορίζει η πλατφόρμα, με συνοπτικές διαδικασίες θα βλέπουν την περιουσία τους να χάνεται.

6) Η όλη διαδικασία εκτός του ότι εξυπηρετεί της τράπεζες υπηρετεί τώρα, πριν την πλήρη εφαρμογή της που θα έχει  οδυνηρές συνέπειες, την προεκλογική «παροχολογία» της κυβέρνησης. Αποτελεί μία ακόμα ψεύτικη παροχή της κυβέρνησης προς τους απελπισμένους πολίτες εν όψει των εκλογών.

Δημοσίευση: Εφημερίδα "Δρόμος της Αριστεράς" Φύλλο 442, 16/02/2019

Πηγή: Νέος «νόμος Κατσέλη»: Λιγότερη προστασία σε ακόμα λιγότερους δανειολήπτες | Δρόμος της Αριστεράς