Τράπεζες και Παραγωγική Ανασυγκρότηση

Δερμενάκης Παύλος

M.Sc., Οικονομολόγος, Ερευνητής

Μέλος ΔΣ ΜΑΧΩΜΕ

Το παρακάτω κείμενο αποτελεί συμμετοχή του Π. Δερμενάκη στο Συνέδριο με θέμα "Παραγωγική Ανασυγκρότηση, Συστημική Προσέγγιση ή Κοινωνική Ανατροπή" που οργανώθηκε από τον Μαρξιστικό Χώρο Μελέτης και Έρευνας (ΜΑΧΩΜΕ) στις 12 & 13 Μαρτίου 2014, τα πλήρη υλικά του οποίου κυκλοφόρησαν σε βιβλίο από τις εκδόσεις "Ταξιδευτής".

Το τραπεζικό σύστημα λόγω α) της θέσης και του ρόλου του στην οικονομία, β) του ότι σήμερα ο μέτοχος, αυτός που έχει βάλει τα χρήματα για να υπάρχει μετοχικό κεφάλαιο στις τράπεζες, είναι ο Ελληνικός Λαός και γ) του ότι διαχειρίζεται την αποταμίευση του συνόλου της κοινωνίας, δεν μπορεί να διοικείται από αυτούς που το οδήγησαν στην απώλεια του συνόλου των κεφαλαίων του και το διοικούν με κριτήριο τα συμφέροντα, δικά τους και όσων εξυπηρετούν στο πλαίσιο της πολιτικής – μιντιακής (ΜΜΕ) - επιχειρηματικής διαπλοκής.

Συνεπώς μια κυβέρνηση της Αριστεράς καλείται, έχει την υποχρέωση, να ξαναθέσει εξ αρχής το σύνολο των κανόνων γύρω από το τραπεζικό σύστημα και τη λειτουργία του.

Με δεδομένους τους άξονες της πολιτικής της για i) την Παραγωγική Ανασυγκρότηση ii) την Ακύρωση Μνημονίων και όλης της παράγωγης νομοθεσίας που πηγάζουν από αυτούς, iii) την Καταγγελία των Δανειακών Συμβάσεων και την επαναδιαπραγμάτευσή τους σε νέα βάση και iv) τη Διαγραφή του Μεγαλύτερου μέρους του Δημοσίου Χρέους, καλείται να σχεδιάσει τον σκοπό, τον ρόλο, τη διάταξη και τις διαδικασίες λειτουργίας του τραπεζικού συστήματος ώστε να είναι συμβατό και να λειτουργεί στην κατεύθυνση της ενίσχυσης της Παραγωγικής Ανασυγκρότησης της Κοινωνίας και της Χώρας. Στο πλαίσιο αυτό παρουσιάζονται παρακάτω μια σειρά από προτάσεις – απόψεις.

Ο Ρόλος του Τραπεζικού Συστήματος

Απαιτείται ριζική αλλαγή στους σκοπούς και στον τρόπο λειτουργίας του τραπεζικού συστήματος. Από μηχανισμός εξυπηρέτησης της κερδοσκοπίας να γίνει υπηρέτης των αναγκών της κοινωνίας και στυλοβάτης της παραγωγικής ανασυγκρότησης. Απαιτείται να υπηρετεί τις ανάγκες της κοινωνίας και να βρίσκεται κάτω από τον συνεχή της έλεγχο.

Συνεπώς το πρώτο πράγμα που πρέπει να γίνει στις νέες συνθήκες είναι να περάσουν οι τράπεζες απευθείας στη διαχείριση του Ελληνικού Δημοσίου. Οι σημερινές διοικήσεις που βαρύνονται με τη χρεοκοπία των τραπεζών και επιβάρυναν τον Ελληνικό Λαό με δεκάδες δισεκατομμύρια € δεν νομιμοποιούνται να συνεχίζουν τη διαχείριση αλλά πρέπει να λογοδοτήσουν για τα αποτελέσματα της διαχείρισης που μέχρι σήμερα έκαναν.

Κοινωνικός Έλεγχος

Οι Τράπεζες θα διοικούνται από το Δημόσιο αλλά θα λειτουργούν υπό συνεχή κοινωνικό έλεγχο και αξιολόγηση.

Ο Νόμος 1365/1983 ονομάστηκε νόμος για την «Κοινωνικοποίηση των Δημόσιων Επιχειρήσεων». Στην πράξη κατάντησε μέσο «συνδιοίκησης» για συγκεκριμένους συνδικαλιστές, απόσπασης, προσωπικών προνομίων και οικονομικού βολέματος χωρίς να προσφέρει επί της ουσίας τίποτα στο εργατικό και το λαϊκό κίνημα. Αντίθετα, πέραν του βολέματος της συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας, αποτέλεσε και μηχανισμό ενσωμάτωσης σε διαχειριστικές λογικές.

Ζητούμενο συνεπώς είναι ο πραγματικός κοινωνικός έλεγχος. Οι κοινωνικοί φορείς πρέπει να έχουν σημαίνοντα ρόλο στη στοχοθεσία, τη λειτουργία και την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των τραπεζών. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι η Κοινωνία θα πρέπει να διαμορφώσει νέους θεσμούς και κουλτούρα που θα ριζώσουν βαθιά μέσα της για να μπορέσει να ανταποκριθεί σε πρώτη φάση αλλά και διαχρονικά σε αυτήν την υποχρέωση. Για να μην μετατραπούν για μία ακόμα φορά οι τράπεζες σε λάφυρο στα χέρια του εκάστοτε κυβερνώντος κόμματος και σε χώρο διαχείρισης σύμφωνα με τα προσωπικά κριτήρια του εκάστοτε δοτού επικεφαλής και των «συν αυτώ».

Στο πλαίσιο αυτό μπορεί:

§    Να εκπονούνται, με ευρεία κοινωνική συμμετοχή και έλεγχο υλοποίησης στη συνέχεια, προγραμματικά πλαίσια με βάση το γενικότερο σχέδιο παραγωγικής ανασυγκρότησης και να εξειδικεύονται – συμφωνούνται με τις τράπεζες προς υλοποίηση.

§   Να συγκροτηθεί κεντρικά φορέας με υποστήριξη ειδικών για να παρέχει τεχνική βοήθεια σε όσους θα συμμετέχουν στη διαδικασία διαμόρφωσης των προγραμματικών πλαισίων, του κοινωνικού ελέγχου συνολικά της λειτουργίας του τραπεζικού συστήματος και του ελέγχου εφαρμογής των προγραμματικών πλαισίων τόσο ανά τράπεζα όσο και συνολικά.

§   Μέσα από αυτή τη διαδικασία και στη βάση της επίτευξης των εκάστοτε στόχων θα αξιολογείται και η κάθε διοίκηση τράπεζας..

Δομή Τραπεζικού Συστήματος

Η Τράπεζα της Ελλάδος ανήκει εξ ολοκλήρου στο Δημόσιο και ελέγχεται από αυτό. Σταματά α) να αποτελεί «συν τοις άλλοις» και μία κερδοσκοπική ΑΕ και β) να είναι ανεξάρτητη και ανεξέλεγκτη από το Ελληνικό Κράτος. Υπόκειται σε κοινωνικό έλεγχο όπως και όλο το τραπεζικό σύστημα. Λειτουργεί με κριτήριο την εξυπηρέτηση των αναγκών και των στόχων της παραγωγικής ανασυγκρότησης.

Επικεντρώνεται στις άμεσες υποχρεώσεις της

·     να θέτει τους κανόνες λειτουργίας του πιστωτικού συστήματος,

·   να ελέγχει με αυστηρό τρόπο και με συγκεκριμένη μεθοδολογία την τήρησή τους από τις τράπεζες,

·   να συμβάλλει στην εύρυθμη λειτουργία του πιστωτικού συστήματος και της αγοράς εξασφαλίζοντας με παρεμβάσεις την απαιτούμενη ρευστότητα για το σύνολο της οικονομίας.

Ειδικοί Πιστωτικοί Οργανισμοί: Για τις ειδικότερες ανάγκες χρηματοδότησης της οικονομίας αλλά και για τη συγκέντρωση των αποταμιεύσεων μπορούν να δημιουργούνται ειδικοί οργανισμοί. Ενδεικτικά αναφέρονται ως δυνατότητες, που θα πρέπει να αποφασιστούν προς υλοποίηση με βάση σχετικές μελέτες που θα αποδεικνύουν την κοινωνική-οικονομική τους χρησιμότητα:

Για τη στεγαστική πίστη σε επίπεδο πρώτης κατοικίας, οργανισμός που θα παρέχει χαμηλότοκα δάνεια κατά τα πρότυπα του παρελθόντος του ΟΕΚ. Οι εμπορικές τράπεζες δεν θα συμμετέχουν κατά κανόνα στη χρηματοδότηση της στεγαστικής πίστης πρώτης κατοικίας πλην συγκεκριμένων εξαιρέσεων.

Οργανισμός χρηματοδότησης αγροτικού τομέα για τη χρηματοδότηση της ετήσιας παραγωγικής δραστηριότητας των αγροτών.

Οργανισμός συγκέντρωσης αποταμιεύσεων κατά τα πρότυπα του παλαιού Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου.

Για την εξυπηρέτηση των αναγκών χρηματοδότησης επενδυτικών – αναπτυξιακών προγραμμάτων μπορεί να δημιουργηθεί Επενδυτική Τράπεζα που θα χρηματοδοτείται μέσω της έκδοσης ομολόγων και καθώς θα διαθέτει τεχνογνωσία στο αντικείμενο θα διαχειρίζεται ανάλογους πόρους από Ευρωπαϊκά Προγράμματα.

Για την ενίσχυση της άμεσης επενδυτικής δραστηριότητας του κράτους μέσω του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων και την ενίσχυση των διαδικασιών άντλησης πόρων από την ΕΕ μπορεί να δημιουργηθεί ειδικός τραπεζικός οργανισμός με το συγκεκριμένο αντικείμενο.

Συνεταιριστικές – Τοπικού χαρακτήρα Τράπεζες: Απαιτείται η διαμόρφωση θεσμικού πλαισίου και κινήτρων για τη συγκρότηση συνεταιριστικών ή μη τραπεζών τοπικού χαρακτήρα που θα συμβάλουν στην κινητοποίηση – αξιοποίηση τοπικών πόρων για την παραγωγική ανασυγκρότηση σε περιφερειακό επίπεδο. Αξιοποιώντας συνδυαστικά τις δυνατότητες για συνεταιριστικές τράπεζες και την κοινωνική – αλληλέγγυα οικονομία μπορεί να διαμορφωθεί ένα δίκτυο μικρο-χρηματοδότησης σε τοπικό επίπεδο που θα δώσει ώθηση στις τοπικές κοινωνίας.

Εμπορικές Τράπεζες: Οι μεγάλες, δημόσιας ιδιοκτησίας, «συστημικές» εμπορικές τράπεζες συνεχίζουν να αποτελούν τον κύριο κορμό του τραπεζικού συστήματος μέχρι να ολοκληρωθούν οι διαδικασίες συγκρότησης και πλήρους λειτουργίας των επί μέρους εξειδικευμένων πιστωτικών ιδρυμάτων.

Εξετάζοντας τη σύνθεση του προσωπικού, την ιστορική εξειδίκευση, την τρέχουσα διάρθρωση του δικτύου τους και τις δυνατότητες των 4 συστημικών τραπεζών θα πρέπει να αναζητηθούν λύσεις στην κατεύθυνση της ενδεχόμενης διάσπασης τμημάτων τους και της ενσωμάτωσής τους στα ειδικά πιστωτικά ιδρύματα που θα δημιουργηθούν, όπως αυτά αναφέρθηκαν παραπάνω.

Οι εμπορικές τράπεζες θα λειτουργούν κάτω από το αυστηρό πλαίσιο εξυπηρέτησης των αναγκών της παραγωγικής ανασυγκρότησης και όχι με κριτήριο το κέρδος και την κερδοσκοπία.

Όσες ιδιωτικές ή ξένες, μικρού μεγέθους, τράπεζες υπάρχουν θα λειτουργούν με τους κανόνες πιστοδοτήσεων και εποπτείας της Τράπεζας της Ελλάδος και γενικότερα θα συμμορφώνονται με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο σε όλα τα θέματα (πάταξη φοροδιαφυγής, έλεγχος κινήσεων κεφαλαίων κ.λ.π.). Σκοπός της λειτουργίας τους θα συνεχίσει να είναι η αποκόμιση κέρδους χωρίς όμως να εφαρμόζουν παράλογη τιμολογιακή πολιτική και χρεώσεις και χωρίς να υπηρετούν κινήσεις κερδοσκοπίας.

Σεισάχθεια με Κοινωνικά και Οικονομικά Κριτήρια

«Σεισάχθεια» για να ανακουφιστούν οι δανειολήπτες, να διαμορφωθούν προϋποθέσεις για την ανάκαμψη της οικονομίας και να δημιουργηθεί ένα σταθερό πλαίσιο εξυγίανσης των ισολογισμών των τραπεζών.

Μείωση έως μηδενισμός των δανειακών υποχρεώσεων από καταναλωτικά δάνεια και πιστωτικές κάρτες ανάλογα με τις οικονομικές συνθήκες όσων αδυνατούν αποδεδειγμένα να ανταποκριθούν σε αυτές τις υποχρεώσεις (άνεργοι, μερικώς απασχολούμενοι, μικρο-συνταξιούχοι κ.λ.π.).

Αναπροσαρμογή όλων των επιτοκίων σε χαμηλότερα επίπεδα με κριτήριο το κόστος χρήματος αλλά και τη δυνατότητα αποπληρωμής εκ μέρους των οφειλετών. Αναπροσαρμογή και ρύθμιση των οφειλών των στεγαστικών δανείων σύμφωνα με τις νέες αξίες των ακινήτων. Σύνδεση της όποιας αποπληρωμής των δανείων με το εισόδημα – οικονομικές δυνατότητες - κατάσταση του δανειολήπτη ώστε να μπορεί να εξυπηρετεί το δάνειο ή ένα μέρος του δανείου και παράλληλα να μπορεί να επιβιώνει αξιοπρεπώς ή/και να συνεχίζει την παραγωγική του δραστηριότητα (αγρότες, μικροεπαγγελματίες).

Απαγόρευση απαλλοτρίωσης της πρώτης κατοικίας με βάση τις υπάρχουσες στεγαστικές ανάγκες της συγκεκριμένης οικογένειας, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη περιουσιακά στοιχεία χαμηλής αξίας που έχουν προέλθει από κληρονομιά και βρίσκονται στην επαρχία.

Όλες οι αναπροσαρμογές (μειώσεις, διαγραφές) γίνονται για να αντιμετωπιστούν τα άμεσα προβλήματα της κρίσης και να ανακουφιστούν στην παρούσα φάση τα νοικοκυριά αλλά και οι αγρότες, οι μικροί επαγγελματίες και οι ΜΜΕ. Καμιά υποχρέωση δεν μειώνεται – διαγράφεται για να βγει κερδισμένος μελλοντικά ο δανειολήπτης που διαθέτει περιουσιακά στοιχεία όταν θα ανακάμψει η αγορά. Κανένας δεν θα κερδίσει από τη διαγραφή δανεισμού σε βάρος της κοινωνίας συνολικά. Για τον σκοπό αυτό θα πρέπει να υπάρξουν συγκεκριμένες «δικλείδες ασφαλείας».

Δέσμη μέτρων ανακούφισης – βοήθειας προς τα νοικοκυριά, που αφορούν: Απαγόρευση λειτουργίας εισπρακτικών εταιρειών. Απαγόρευση πώλησης και τιτλοποίησης δανείων σε τρίτους ανεξάρτητα από την ιδιότητά τους. Ό,τι ήδη πουλήθηκε σε τρίτους θα εισπραχθεί μέχρι το ποσό της αξίας που κατέβαλαν οι αγοραστές στην τράπεζα και όχι το 100% της αξίας του δανείου. Για την ενίσχυση της ρευστότητας του τραπεζικού συστήματος δυνατότητα «πώλησης» των δανείων στους ίδιους τους οφειλέτες, μετά από κοινωνικό έλεγχο και σύμφωνη γνώμη, στις τιμές που τα πουλούν οι τράπεζες σε τρίτους. Κατάργηση επαχθών - καταχρηστικών όρων σε συμβάσεις και μιας σειράς από χρεώσεις που στην ουσία δεν δικαιολογούνται αντικειμενικά.

Άμεση Συμβολή στην Παραγωγική Ανασυγκρότηση

Διαχωρισμός τραπεζικών-χρηματοπιστωτικών λειτουργιών από λοιπές επιχειρηματικές δραστηριότητες. Δημιουργία επενδυτικού σχήματος του Δημόσιου Τομέα που θα διαχειρίζεται τα στοιχεία του ενεργητικού των τραπεζών που αφορούν τους παραγωγικούς τομείς της οικονομίας.

Συμμετοχή τραπεζών με στελέχη τους σε συνεργασία με πανεπιστήμια και κοινωνικούς φορείς στην εκπόνηση μελετών για αναζήτηση-υπόδειξη επενδυτικών ευκαιριών στο πλαίσιο του ευρύτερου προγράμματος παραγωγικής ανασυγκρότησης.

Διαμόρφωση πλαισίου κανόνων πιστοδοτήσεων ώστε τα δάνεια να διοχετεύονται, σύμφωνα με το πρόγραμμα παραγωγικής ανασυγκρότησης, σε οικονομικά βιώσιμες επενδύσεις και δραστηριότητες που δημιουργούν / συντηρούν θέσεις εργασίας.

Προστασία των πόρων της οικονομίας με τη συμβολή του τραπεζικού συστήματος στην πάταξη της φοροδιαφυγής, εισφοροδιαφυγής, μεταφοράς κεφαλαίων στο εξωτερικό χωρίς ουσιαστική αιτία, συναλλαγές με offshore εταιρείες.

Εγγύηση Καταθέσεων

Η αποταμίευση της κοινωνίας, του απλού λαού είναι οι καταθέσεις του στο τραπεζικό σύστημα. Οι καταθέσεις αυτές πρέπει να αξιοποιούνται για τη χρηματοδότηση παραγωγικών και όχι παρασιτικών επενδύσεων, που θα συμβάλλουν στη βελτίωση συνολικά του επιπέδου διαβίωσης της κοινωνίας.

Ένα κρίσιμο ζήτημα είναι η εμπιστοσύνη της κοινωνίας προς το τραπεζικό σύστημα και η εμπιστοσύνη αυτή εκφράζεται έμπρακτα με την αποταμίευση. Στις συνθήκες της παραγωγικής ανασυγκρότησης οι αποταμιεύσεις είναι απολύτως απαραίτητες να βρίσκονται στις τράπεζες και όχι στα σεντούκια (αυτοί που μπορούν να τις έχουν στο εξωτερικό το έχουν ήδη κάνει εδώ και καιρό και θα διαμορφωθούν συνθήκες για να επιστραφούν).

Η αριστερά εναντιώθηκε στην πολιτική της ΕΕ που «έβαλε χέρι» στις καταθέσεις του κόσμου, με τη μορφή που έγινε στην Κύπρο, αλλά και με τη νέα τραπεζική ενοποίηση όπου οι τράπεζες όταν θα αντιμετωπίζουν πρόβλημα θα χρηματοδοτούνται από τους καταθέτες τους.

Συνεπώς στις συνθήκες της παραγωγικής ανασυγκρότησης το Κράτος θα πράξει το καθήκον του α) εγγυούμενο τις καταθέσεις, β) αρνούμενο τη λογική της ΕΕ περί διάσωσης με ίδια μέσα (bail in – δηλαδή από τους καταθέτες) των προβληματικών πιστωτικών ιδρυμάτων, και γ) απαιτώντας, στο πλαίσιο της ΕΕ και της οποιασδήποτε τραπεζικής ένωσης, να διαμορφωθεί θεσμική διαδικασία εγγύησης των καταθέσεων με κεφάλαια που θα προέρχονται από τις ίδιες τις τράπεζες (τμήμα φόρου τραπεζικών συναλλαγών, ποσοστού επί των κερδών κ.λ.π.).